Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2017
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: YUNUS BOZDAĞ
Danışman: Ramazan Gürsel Hoşbaş
Özet:
İnsanoğlunun varoluşuyla başlayan, yaşam mücadelesinin büyük bir kısmı vahşi doğa
şartlarıyla mücadele ile geçmiştir. Temel problemlerin çoğunluğu doğa şartları ya da
barınma ihtiyacını karşılamakla ilgilidir. Barınma ihtiyacını gidermek için ilk başlarda
mağaralarda ve kulübelerde yaşayan insanoğlu ilerleyen dönemlerde bilgi birikimiyle;
farklı tekniklerle yapılar inşa etmişlerdir. Taş işçiliğinin gelişmesiyle taştan,
marangozluğun gelişmesiyle ahşap, gelişen bilim ve teknolojiyle birlikte günümüzde ise
betonarme yapılar üretmeye başlamışlardır. Çok geçmeden farklı nedenlerden ötürü
yapı stokunda hasarlar meydana gelmiş hatta bazı yapılar yıkılmıştır.
1900’lü yılların başında, dünyada büyük yapıların artması ve bu yapılarda oluşan
hasarların, yapıların yakın çevrelerinde de hasara neden olması sebebiyle oluşan
deformasyonların izlenmesi gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu sebeple çeşitli deformasyon
ölçme teknik ve yöntemleriyle verilerin değerlendirilmesine ilişkin yöntemler
geliştirilmiştir. Fakat bu kez de süreçleri gerçekleştirecek niteliklere sahip yetişmiş
kalifiye elemanların olmaması gibi bir sorun ile karşılaşılmıştır. Yapısal deformasyonların
belirlenmesine yönelik gözlemlerin değerlendirilmesi başlı başına bir sorun iken bu
gözlemlerin hangi kalitede elde edilmesini gerektiren, yapıdaki değişimlerin nitelik ve
niceliklerinin bilinmesi de ayrı bir önem arz etmektedir. Bu durum ise hangi donanım ve
ölçme yönteminin uygulanması gerektiği konusunda karar verici mekanizmalar ve
xiii
gözlemlerin değerlendirilmesine yönelik ne tür yazılımların kullanılması gerektiğine
karar verilmesini önemli kılmaktadır.
İşte bu gibi bilinmezlikler analiz sürecini iyiden iyiye karmaşıklaştırmaktadır. Sonuç
olarak deformasyon ölçme ve değerlendirme sürecinin kaçınılmaz olarak bir otomatik
sistem haline getirilmesi olgusuyla karşılaşılmaktadır.
Bu tez kapsamında yukarıda bahsedilen otomasyonu sağlayacak tek ve iki boyutlu ağ
dengelemesi hesabı ve bunlara bağlı olarak deformasyon analizi yapan yerli bir yazılım
tasarlanması uygun görülmüştür. Tasarlanan programın üretilen ilk sürümünde Matlab
yazılımı kullanılarak programlanmış ve bu yazılımın eldeki bilgisayar sistemini zorladığı
görülmüştür. Mevcut bilgisayar donanımında değişiklik yapılamayacağına kanaat
getirildiğinde ise kullanılan bilgisayarı zorlamayacağı düşünülen başka bir programlama
dili olan C# yazılımı kullanılarak tekrardan tasarlanmıştır. Bu programın adına ise
Jeodezik Ağlarda Dengeleme ve Deformasyon Analizi (J.A.D.D.A.) adı verilmiştir.
Üretilen bu program kullanılarak Tarihi Davutpaşa Kışlasının 2011 ve 2017 yılları
arasındaki hassas geometrik nivelman, hassas trigonometrik nivelman, yatay konum
ağları verileri değerlendirilmiş ve yine bu programla yapısal deformasyonların analizi
yapılmıştır. Hesaplamalar ve analizler neticesinde Matlab ve C# ortamında yazılan
programların hemen hemen aynı sürede çözüm yaptıkları görülmüştür. Fakat C#
ortamındaki sürümünün grafik gösterim sırasında sistemde donmalara neden olmadığı,
program çalışırken bilgisayarda diğer işlemlerinde rahatlıkla yapılabildiği tespit
edilmiştir. Netice olarak nokta sayısının 60 civarına kadar artması ile birlikte üretilen
programın çalışma süresinin 3-4 dakikaya kadar uzadığı görülmüştür.
Bağıl uydu konum belirleme tekniklerinden olan statik GPS ölçümleri ise jeodezik ağın
mutlak konumundaki değişimlerin (deplasmanların) belirlenebilmesi için kullanılmıştır.
GPS verilerinin değerlendirmesi ve uydu verileriyle deformasyon analizi yapabilecek bir
programın tasarım ve yazılımının gerçekleştirilerek ülke çapında online olarak
sunulmasının yararlı olacağı kanısına varılmıştır.
Davutpaşa kışlası jeodezik kontrol ağında yapılan yersel ölçü çalışmalarında referans
noktalarında ikisi hariç diğerlerinde alet sehpa üzerine kurulmasına karşın dengeleme
sonrası nokta konum duyarlıklarının 5 mm civarında gerçekleştiği görülmüş, duvarlardaki
obje noktalarında ise kağıt reflektör kullanılmasına bağlı olarak 10 mm ye kadar varan
nokta konum duyarlıklarına ulaşılabildiği belirlenmiştir. Sabit noktaların yüksekliklerinin
belirlenmesi için yapılan hassas geometrik nivelman gözlemleri ve obje noktalarının
yüksekliklerinin belirlenmesinde kullanılan hassas trigonometrik nivelman yöntemi
dikkate alınarak yapılan bütünleşik dengelemede referans noktalarının yükseklikleri için
0.7 mm obje noktaları için ise 2.5 mm düşey konum duyarlıkları elde edilmiştir.
Bu veriler ışığında değerlendirilebilir nitelikte görülen ölçme dönemlerinden 2012-2016
sürecinde yapının A blok kısmının kışla avlusu yönünde 6-7 mm boyutlarında yer
değiştirdiği aynı süreçte düşey yönde ise 1 cm civarında oturma olduğu gözlemlenmiştir.
Gözlemlerin gerçekleştirilmesi sürecinde yapı çevresindeki yol çalışmaları, duvarlardaki
alt sıralardaki obje noktalarını tanımlayan reflektörleri sökmeleri nokta değişimlerine
neden olmuştur. Tabii ki deformasyonların düzenli izlenmesi amacıyla noktalar tekraren
ihya edilmiş bu ise bazı dönemler arasında analiz sonuçlarında anlamlı nokta hareketleri
olarak ortaya çıkmıştır. Bu durum değerlendirmede dikkate alınmıştır. Süreçteki bütün
xiv
olumsuzluklara karşın modern ölçme donanımlarından yararlanılarak ve verilerin
değerlendirilmesinde geliştirilmiş yazılımlar aracılığıyla otomasyon sistemi oluşturularak
tarihi eserlerdeki yapısal deformasyonların milimetreler mertebesinde bir doğrulukla
belirlenmesinin mümkün olacağı kanaatine varılmıştır.