Akademik Veri Yönetim Sistemi
Ünveren B. (Yürütücü), Gökgöz T., Teke Ö., Doygun E., Tok A.
TÜBİTAK Projesi, 2022 - 2024
Osmanlı Devleti tarafından 1874
yılında İstanbul’daki tüm taşınmazları kapsayan bir emlak tahriri çalışması
yürütülmüştür. Bu kapsamda her bir taşınmazdan alınacak emlak vergisinin
tespiti için yetkili memurların yaptığı taşınmaz değerlemesi esas alınmıştır.
Bu projede, yetkili memurların taşınmaz değerlemesi yaparken kararlarını
etkileyen faktörlerin tespit edilip incelenmesi amaçlanmaktadır. Yapılan
taşınmaz değerlemesi emlak vergisinin tespitinde kullanıldığı için konunun
servetin vergilendirilmesi ile de doğrudan bağı bulunmaktadır.
Projenin en önemli özgün değeri Osmanlı İstanbulu’ndaki taşınmazlara dair kliometrik teknikler kullanarak hedonik fiyat analizinin ilk defa yapılacak olmasıdır. Amsterdam, Stokholm ve Pekin gibi dönemin diğer önemli şehirleri için bu tür kliometrik analizler literatürde oldukça yaygın olmasına rağmen İstanbul için henüz benzer bir analiz yapılmamıştır. Ayrıca benzer çalışmalarda kullanılan alım/satım kayıtları ya da miras belgeleri gibi emlak mevcudunun küçük bir kısmını yansıtan bir örneklem yerine İstanbul’daki (kamuya ait olanları da içermek üzere) var olan istisnasız tüm taşınmazları içinde barındıran emlak tahrir kayıtları ile çalışılacak olması bir diğer özgün değer kaynağıdır. Bu sebeple incelenecek veri sayısı oldukça büyüktür ve arşivlerdeki tahrir kayıtlarında 20.000 üzerinde taşınmaza dair gözlem olduğu tahmin edilmektedir. Son olarak coğrafi bilgi sistemlerinin yoğun şekilde kullanımı ile Osmanlı İstanbulu’na dair detaylı hem nicel hem de nitel birçok farklı değişken kullanarak çeşitli tematik haritaların hazırlanacak olması da bir diğer özgün değer kaynağıdır.
Veri toplama yöntemi iki aşamadan oluşmaktadır. İlk olarak, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivleri’ndeki taşınmaz kayıtları elde edilip Osmanlıca rika yazısından günümüz Türkçesine çevrilecektir. Daha sonra bu kayıtlar ile birlikte proje kapsamında yapılacak tüm sorgu ve analizler de göz önünde bulundurularak bir veri tabanı tasarlanacak ve tüm veriler bu veri tabanına aktarılacaktır. Ardından, ekonometrik ve istatistiksel metotlar içeren kliometrik analizler yapılarak tahrir memurlarının taşınmazlara nasıl paha biçtiğinin altında yatan etmenler tespit edilecektir. Ayrıca, elde edilen sonuçları gösteren çeşitli tematik haritalar yapılacaktır. Sözü edilen verilerin toplanması, kliometrik analiz ve tematik haritalarla gösterim konularında proje ekibi tarafından yapılan önceki çalışmalar (üniversite tarafından desteklenen bilimsel araştırma projesi ve uluslararası yayınlar) bu projenin bir ön çalışması niteliğindedir.
Bu projenin en önemli yaygın etkisi çok disiplinli çalışmalar alanında olacaktır. Günümüze kadar arşivlerde kalmış olan taşınmaz kayıtlarının araştırmacıların erişebileceği bir veri tabanına aktarılması, mekânsal bilişimden emlak iktisadına kadar çok farklı sahalarda yeni çalışmaların önünü açacaktır. Dünya çapında hızla gelişmekte olan iktisat tarihinin nicel analizine Osmanlı tarihi kapsamında katkı, projenin bir diğer yaygın etkisi olacaktır. Ayrıca, İstanbul verileri ile yapılacak olan bu çalışma, 1874 tahririnin yapıldığı bilinen Trabzon, Bursa, İzmir, Halep, Yanya gibi hem günümüz Türkiye coğrafyası içinde hem de dışında bulunan yerleşim yerlerine ait verilerle de AB Projesi gibi uluslararası projelerin ve benzer çalışmaların yapılmasının önünü açacaktır.