Göç’ü Yeniden Hatırlamak: On Dokuzuncu Yüzyılın Sonunda Cebel-i Lübnan'dan Amerika Birleşik Devletleri’ne Yapılan Göçler ve Göç Yolları'nın Amerikan Arşiv Kaynaklarına Göre İncelenmesi [1861-1920]

TÜBİTAK Projesi, 2023 - 2024

Proje Türü: TÜBİTAK Projesi
Başlama Tarihi: Eylül 2023
Bitiş Tarihi: Haziran 2024

Proje Özeti

Bu araştırma projesinin amacı, 1861-1920 yılları arasında imparatorluğun diğer yerlerine rağmen nispeten huzurlu bir bölge konumunda olan Lübnan ve çevresinde Amerika Birleşik devletlerine yapılan göçü ve bu göçün sonuçlarını ortaya koyabilmektir. Günümüzde dünya genelinde yaklaşık 14 milyona yakın Lübnan kökenli göçmen bulunmaktadır. Bu göçmenlerin birçoğunun ataları göç ettikleri dönemde Osmanlı vatandaşı olarak göç etmişlerdir. Bunun için bu göçmenlerin Osmanlı ve Türkler hakkındaki görüşleri ve bunların düşüncelerinin kayda geçirilmesi son derece önemlidir. Bugün Amerika Birleşik Devletleri vatandaşı olan fakat göç ettikleri dönemde Osmanlı vatandaşı olan bu kimselerin ortaya koydukları yazılı belgelere mutlaka bakılması gerekliliğidir. Araştırmada Osmanlı vatandaşlarının birinci dünya savaşı öncesi göç etme nedenlerini, göç yollarını, devletin göçü önleme çabalarını, göçmenlerin göç sırasında karşılaştıkları zorlukları ve göç sonrası yaşamlarını, onların göç ettikten sonra çıkarmış oldukları yayınlar ve arşiv belgelerinden yola çıkarak ortaya koymaya çalışacağız. Bu araştırma ile bürokratik yazışmalar ile birlikte göç yaşayanların kendi kalemlerinden ortaya koydukları bilgiler, onların anlatıları üzerinden yerel basına yansıması araştırılacaktır. Göçün üzerinden neredeyse 100 yıldan fazla bir zaman geçti. Bu alanda nitelikli çalışmalar yapılıyor olmasına rağmen göç eden insanların hayatlarının nasıl değiştiğini tam anlamı ile ortaya koyabilmiş değiliz. Bu çalışma ile göçmenlerin göç ettikten sonra Türk toplumuna ve Osmanlı Devletine bakışları nasıldı ortaya konmuş olacak.

İlk olarak proje araştırması, göçmenlerin ortaya koydukları yazılı ve sözlü materyallere tarih metodolojisi açısından nasıl yaklaşılması gerektiği noktasında bir duruş belirlemektedir. Bu kişisel anlatılara göçün olgusal-ampirik tarihini yazmakta kullanılacak arşiv belgeleri şeklinde mi muamele edileceği, yoksa kişisel kayıtlar oldukları için güvenilmez mi oldukları tartışması ülkemizde de son yıllarda tarihçilerin gündemindedir. Bilhassa, Osmanlı Ermeni’si göçmenlerin yurtdışındaki anlatımlarının büyük yankı uyandırması nedeniyle bu tartışmanın önemi bir kez daha anlaşılmıştır. Bu metodolojik tartışmada bu proje, ihtiyatlı ve analitik yaklaşımı takip edecektir. Anlatılan olay kadar, anlatının yazıldığı dönemin koşulları da dikkate alınacaktır. Dolayısıyla, hatırlayan kişinin neyi neden hatırlamak istediği ve daha sonraki yaşam öyküsünün onun hafızası üzerinde nasıl etkilerde bulunmuş olabileceği, bu metinler incelenirken hesaba katılacaktır (Mirak, 1983). Bu çalışmaların yaklaşık altı ayda iş takvimine uygun şekilde bitirilmesi planlanmaktadır.

Araştırmada elde edilen çıktıları çerçevesinde, uluslararası sosyal bilimler atıf indeksi (Social Sciences Citation Index – SSCI) tarafından taranan saygın bir dergide yabancı dilde yayımlanacak bir makalenin yanı sıra, akademik niteliği olan ve yayın kurulu değerlendirmesi yapan saygın bir yayınevi tarafından basılacak bir Türkçe kitap yazılması planlanmaktadır. Araştırmanın en önemli yaygın etkilerinden birisi göç yaşayanların daha önce vatandaşı oldukları ülke hakkındaki düşünceleri (olumlu-olumsuz), ihtilal fikirleri tespit edilecektir. Varsa olumsuz görüşler tespit edilip bir rapor halinde ilgili kuruluşlar ile paylaşılacaktır. Çalışmanın desteklenmesi ve başarılı bir şekilde sonuçlandırılması halinde tarihin her döneminde önemli bir sorun olan göç olgusu karşısında nasıl bir tavır izleneceği konusunda belli bir yol haritası da ortaya konabilecektir.

Arizona State Üniversitesini seçmemizin amacı bize danışmanlık yapacak olan Prof. Dr. Chouki El Hemel’in bu konuda çalışmalarının olmasıdır. Ayrıca üniversitenin bulunduğu bölgenin göç alan bir bölge olmasıdır. Göçmenlerin bir kısmı bu bölgede seyyar satıcılık yaparak hayatlarını sürdürmeye çalışmışlardır. Üniversite ağı üzerinden Orta Doğu ve Orta Asya Çalışmaları, Orta Doğu, Orta Asya ve Kuzey Afrika ülkeleri ve halkları hakkında bibliyografik bir araştırma, politika ve bilimsel söylem veri tabanında 1900'den günümüze kadar kayıtlara ulaşılabilmektedir. Üniversite uluslararası ilişkiler ve işbirlikleri açısından araştırmacılara geniş imkânlar sunmaktadır. Tüm bu nedenlerden dolayı bu üniversite ve danışman seçilmiştir. Ayrıca devlet mektubunda da belirtildiği gibi her türlü desteği sağlayabileceklerini beyan etmişlerdir.