Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Fizik Bölümü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2024
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Hasan Şafak ERDAĞ
Danışman: Zehra Can
Özet:
Uzay havası, Güneş olaylarının güneş sistemindeki bölgede başlattığı çeşitli süreç
ve etkilerin bütünüdür. Özellikle Güneş’ten atılan güneş plazması Dünya’da ve
manyetik alanında jeomanyetik fırtına denilen bozulmalar oluşturur. Bunun
sonucunda uydular, iletişim, navigasyon ve hatta yaşam olumsuz olarak
etkilenebilir. Bu tez çalışmasında güneşten başlayan bir olayın zincirleme süreçler
oluşturarak Dünya yüzeyinde herhangi bir etki oluşturması ve bu etkinin ne kadar
büyük olabileceği üzerine çalışıldı. Tüm süreçleri kapsayacak şekilde incelenilen
alan beş bölgeye ayrılmıştır. Sırasıyla Güneş ve gezegenler arası ortam,
manyetosfer, ekzosfer, atmosferik katmanlar ve son olarak troposfer ve yer olacak
şekilde beş farklı bölgedeki uzay havası süreçleri analiz edildi. İstatistiksel
yöntemler olan çoklu doğrusal regresyon, lojistik regresyon, korelasyon yöntemleri
uzay havasındaki süreçlere uygulandı. Modellemeler Excel, SPSS aracılığı ile
xvi
yapılırken ayrıca R ve Python programlama dilleri kullanılarak çalışma
zenginleştirildi. Veri analizlerinin yanı sıra Maxwell-Boltzmann dağılımları,
atmosferik kaçış hızı gibi teorik ve matematiksel çalışmalar sürece dahil edildi.
Araştırma 25. güneş döngüsünün yükselen dönemi olan 2021-2022 yıllarını
kapsamaktadır. Her bölgede elde edilen en önemli sonuçlar sırasıyla: 82
jeomanyetik fırtına tespit edilerek çoklu doğrusal regresyon modelleri ile
jeomanyetik fırtına sırasında hızın artması hem fırtına gücünü hem de fırtına
süresini uzattığı, yük yoğunluğunun da fırtınaya tam tersi etki yaptığını, ekzosfere
güneş parçacıkların girdiği gibi atmosferik parçacıkların da uzaya kaçtığı,
atmosferik kaçış için üç farklı yöntem ile oksijen iyonunun uzaya büyük miktarda
sızdığı ve Dünya manyetik alanının her zaman dünyayı koruyan bir kalkan görevi
görmediği, optik fenomenlerden STEVE’in oluşum zamanları için literatüre yeni
bir lojistik regresyon modeli önerip iyonosferik fenomen kullanılabileceği, ozon
ve atmosferik parçacıklar ve buradan da yer yüzeyinin günlük sıcaklıkları arasında
korelasyonlar olduğu bu tez çalışmasında ortaya koyuldu. Tez sürecinde bahsedilen
beş bölgedeki olaylara birçok farklı çalışmalar yapılarak literatüre yeni sonuçlar
kazandırıldı. Böylece uzay havasındaki bir olayın zincirleme süreçler oluşturduğu
ve yer yüzeyine kadar ki bölgeyi etkilediği gösterildi.
Anahtar Kelimeler: Uzay havası, güneş aktivitesi, jeomanyetik fırtına, atmosferik
kaçış, istatistiksel model.