Salvia officinalis L. Bitkisinin in vitro KoşullardaRejenerasyonu Ve Kontrollü Ortamda Biyoaktif MaddeSentezinin Arttırılması

---

Tezin Türü: Yüksek Lisans

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2025

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: DEMET COŞKUN

Danışman: Musa Türker

Özet:

Bu çalışmada Salvia officinalis L. (Tıbbi Adaçayı) bitkisinin farklı eksplantları kullanılarak in vitro bitki rejenerasyonu, kallus ve sürgün oluşturma yeteneği araştırılmıştır. Elde edilen kallus hücre serilerine stres ve elisitör uygulamaları yapılarak, in vitro ortamda biyoaktif madde üretim potansiyeli değerlendirilmiştir. Çalışmada kullanılan Salvia officinalis L. fideleri Doğaşık firmasından temin edilmiştir. Eksplant materyali olarak nodal segmentler kullanılmış, farklı oksin (IBA, NAA) ve sitokinin (BAP, KIN) kombinasyonları içeren MS besi ortamında inkübe edilmiştir. Bitki rejenerasyonunda MS + 1 mg/L IBA ve MS + 1.5 mg/L IBA, sürgün elde edilmesinde MS + 0.5 mg/L BAP + 2 mg/L NAA ve MS + 1 mg/L KIN + 0.5 mg/L NAA, kallus oluşumunda MS + 0.5 mg/L BAP + 2 mg/L NAA, MS + 1 mg/L KIN + 0.5 mg/L NAA, MS + 3 mg/L BAP + 1 mg/L NAA ortamları en etkili olmuştur. Elde edilen kallus hücre serilerine osmotik stres (3/2, 2 sükroz), soğuk stresi, karanlık stresi, besin stresi (1/4 MS, 3/4 MS), AgNO₃ (100 µM, 150 µM, 200 µM), melatonin (100 µM, 150 µM, 200 µM), H₂O₂ (100 µM, 150 µM, 200 µM) uygulanmıştır.

HPLC analizleri sonucunda; klorojenik asit üretimi 100 µM AgNO₃ ile 15,11 kat (5,894 mg/L), kafeik asit üretimi 150 µM H₂O₂ ile 21,41 kat (8,199 mg/L), p-kumarik asit üretimi karanlık koşullarda 15,60 kat (40,605 mg/L) artmıştır. Rosmarinik asit üretiminde 150 µM H₂O₂ uygulaması 61,52 katlık bir artışa (244,138 mg/L) neden olmuştur. Resveratrol üretimi 150 µM melatonin ile doğal bitki seviyesine (15,1027 mg/L) yaklaşmış, kuersetin üretimi ise sadece 200 µM melatonin ile artış göstermiştir. Biyoaktif bileşik miktarlarında meydana gelen bu artışlar istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0.05). Çalışmadaki bulgular, uygulamış olduğumuz farklı elisitörlerin ve stres koşullarının Salvia officinalis L.'de spesifik sekonder metabolitlerin biyosentez yollarını farklı şekillerde etkilediğini ortaya koymakta ve in vitro biyoaktif madde üretimini optimize etmek için değerli bilgiler sunmaktadır.