Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Yıldız Teknik Üniversitesi, İnşaat Fakültesi, Harita Mühendisliği, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2024
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Batuhan KILIÇ
Asıl Danışman (Eş Danışmanlı Tezler İçin): Fatih Gülgen
Eş Danışman: Meltem Çelen
Özet:
Günümüzde iklim değişikliği ve insan faaliyetleri doğal hidrolojik döngü sistemlerini değiştirmekte, yaşadığımız çevre üzerinde küresel ölçekte etkiler yaratarak su kaynakları üzerinde olumsuz sonuçlar doğurmaktadır. Dünya genelinde hızla artan nüfus, sanayileşme ve tarımsal faaliyetlerin su talepleri insanların su ihtiyacının büyük bir bölümünü karşılayan nehirler üzerinde ciddi baskılar oluşturmaktadır. Sürdürülebilir nehir yönetiminde hidromorfoloji çalışmalarının önemli bir rolü vardır. Düzenli olarak yapılan hidromorfolojik izlemeler sayesinde bir nehrin içindeki ve kıyısındaki yapısal faktörler incelenebilmekte ve suyun akışı, miktarı, niteliği, su yatağı, su taban yapısı, kıyı şeridindeki değişimler ortaya çıkarılabilmektedir. Avrupa Birliği'nin 2000 yılında yürürlüğe koyduğu Su Çerçeve Direktifi (SÇD), hidrolojik rejim, nehir sürekliliği ve nehir yatağı morfolojisi dahil olmak üzere nehirlerin hidromorfolojik unsurlarının izlenmesi yükümlülüğünü getirmiştir. SÇD'ye göre nehirlerin hidromorfolojik kalitesi iyiden kötü düzeye doğru değişen beş basamaklı bir sistemde sınıflandırılmaktadır. Nehirlerin hidromorfolojik kalitesini sınıflandırmak için sayısal ve niteliksel değerlendirme yöntemlerinin geliştirilmesine büyük yatırımlar yapılmış ve çok sayıda yöntem geliştirilmiştir. Ancak, öznellikten kaçınmaya yönelik tüm çabalara rağmen hidromorfolojik değerlendirme yöntemlerinin çoğu hala çeşitli aşamalarda ve nihai koşulların oluşturulmasında uzman görüşüne başvurmaktadır. Hidromorfolojik değerlendirmede uzmanlar genellikle değerlendirilen unsurlarla ilgili çeşitli ölçümlerin kaydedildiği ve ölçüldüğü veriler üzerinden karara varmaktadır. Bu tez çalışması, karar verme yaklaşımlarını analitik olarak değerlendirerek endüstriyel ve kentsel baskılara maruz kalan bir nehir havzasının sürdürülebilir yönetimi için hidromorfolojik değerlendirme metodolojisi geliştirmeyi amaçlamaktadır. Uygulama çalışması, sanayi ve endüstrileşmenin yoğunlaştığı bir bölge olan, Kocaeli ili sınırında yer alan ve Marmara Denizi'ne dökülen Saz-Çayırova havzasında gerçekleştirilmiştir. Hidromorfolojik değişime etki eden kriterler belirlenmiş ve değişimin belirlenmesinde arazi çalışmaları, mekânsal analizler ve hidrolojik modelleme kullanılarak eski ve yeni tarihli veriler türetilmiştir. Toplanan veriler Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) ortamında yapılandırılmıştır. Uzman görüşlerini toplamak ve tutarlı bir şekilde değerlendirmek için Analitik hiyerarşi süreci (AHP), Best-Worst yöntemi (BWM) ve Bulanık-AHP (F-AHP) gibi üç farklı çok kriterli karar verme (ÇKKV) yaklaşımı kullanılmıştır. Hidromorfolojik değişimi etkileyen kriterler, bu yaklaşımlar kullanılarak karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. Üç yaklaşımın sonuçları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılıklar olup olmadığını belirlemek için minimum ihlal, toplam sapma ve parametrik olmayan testler kullanılmıştır. Çalışma bölgesindeki sonuçlar, uzman görüşleri arasında tutarlılık elde edildiğini ve Saz-Çayırova havzasının hidromorfolojik değişimi açısından benzer düzeylere sahip olduğunu göstermiştir.