Akademik Veri Yönetim Sistemi
THE JOURNAL OF ACADEMIC SOCIAL SCIENCE STUDIES, sa.15, ss.227-252, 2022 (Hakemli Dergi)
İstanbul’da Üst Ölçekli Planlarda Turizm
Alanlarının Değişiminin Kente Etkisi: Kültür Alanları
Turizm, kentlerin yapısını değiştiren ve mekânsal bağlamda onu en çok etkileyen dinamiklerin
başında gelir. Kent ortamında birçok sosyal ve ekonomik güçler arasında yer alan turizm, turist,
ev sahibi ve endüstri için farklı sonuçlar ortaya koymaktadır. Turizm, bir kent aktivitesi olmanın
ötesinde kentin değişimine etki eden önemli bir olgu haline gelmiştir. Kent ve turizmin birbirini
etkileyen yapısı içinde, kent ve turizm olgusunu ortak zeminde buluşturan, ekonomik anlamda da
cazibe oluşturan kültür ve kültüre bağlı mekânsal ilişkiler önemlidir. Tarihsel süreçte en büyük
kültürel ürün olan kentin kendisi bizzat turizm ürünüdür. Dolayısıyla kent ve turizm olgusu
bütünleştirici bir yaklaşımla ele alınmalıdır.
1980 sonrası etkin olan küreselleşme, evrensel olanın kabulüyle, homojenleşmenin ön plana çıktığı
ekonomik, kültürel, sosyal, politik ve teknolojik olmak üzere çok boyutlu bir olgudur. Coğrafi
sınırları tanımayan, küresel ekonomiye kolay uyum sağlayan turizm, kimi zaman kentleri,
kültürel mirasını ve yerel özelliklerini dünya geneline yayarak değişime ve küresel kent
stratejilerine göre hareket etmeye zorlamıştır. Turizmin küreselleşme bağlamında kentlerdeki
etkisi; bir taraftan insanların birbirleriyle daha fazla iletişim kurmasını ve birbirleri hakkında bilgi
edinmelerini sağlarken, diğer taraftan kentleri kültürel ilişkilerin genişlemesinden kaynaklı
kültürün küreselleşmesi tehdidiyle karşı karşıya bırakmaktadır. Kültür ekonomisi kapsamında
kültür sektörünü oluşturan 13 endüstri dalı ve bu endüstrilere bağlı mekânsal kullanım alanları,
kültür alanı olarak politika ve planlarda irdelenmelidir. Kentleri rekabet ortamına sokan
küreselleşmenin etkileri, Türkiye’de de gelişen politikalarla kentsel planlamada ve uygulamalarda
kendini göstermiştir. Kültürün küreselleşerek aynılaşmaya yaklaşma tehdidine karşılık kentsel
planlamada, kültür ve turizmin eşgüdümlü yürütülmesinde üst ölçekli planların ve planlama
çerçevesindeki hedef ve politikaların kültürel sektörün ekonomik değeri bağlamında da dikkatle
ele alınması gereklidir.
Küresel ekonomiye entegre olmaya çalışan Türkiye’nin en büyük potansiyellerinden biri,
ekonomisi, mimari mirası, tarihi zenginliği, kültürel öğeleri ve değerleri ile İstanbul’dur. Bu
nedenle, İstanbul’da küresel turizm ekonomisini yönlendiren kent ve turizm ilişkisine
bütünleştirici yaklaşmak ve kültürün küreselleşmesi tehdidine karşı, 1980 sonrası dönemde,
turizm politikalarına bağlı planlarda turizm alanlarının kentsel mekanın değişimine etkilerini
irdelemek gerekir.
Araştırmada, İstanbul’da günümüze kadar üretilmiş 1959, 1980, 1994 ve 2009 yıllarına ait 4 adet
onaylı üst ölçekli planlarda turizm alanlarının değişiminin kente etkisi incelenmiştir. Turizm
sektörünün kentteki yayılımı ve kent makroformunun belirlenmesi, plan lejant içerikleri açısından
karşılaştırma yöntemi ile analiz edilerek kültür alanlarının hangi başlık altında geliştiği
sorgulanmıştır. 4 farklı döneme ait planlar ve lejantlarına bakıldığında, kentin makroformunun,
güneyde ve boğaz bölgesindeki kıyı alanlarından kuzeye ve iç bölgelere yayılarak genişlediği
görülmektedir. Turizm alanlarının üst ölçekli planlarda ilk olarak 1980 yılı planında yer aldığı,
kentin makroformundaki yayılımla birlikte, turizm alanlarının 1994 ve 2009 yıllarına ait planlarda
arttığı ve lejant içeriklerinin çeşitlendiği analiz edilmiştir. Ayrıca, kültür sektörüne hizmet eden
alanların turizm alanları içerisinde yer aldığı, tanımlı bir kültür alanının bulunmadığı
saptanmıştır. Araştırma sonucunda, üst ölçekli planlarda turizm alanlarının değişiminin kente
etkisi, rekreasyon alanlarının ve rekreaktif alanların göz ardı edildiği, kültürel alanların turizm
alanları içinde büyüdüğü ve bu büyümenin üst ölçekli planlarda tanımlı olmadığı görülmektedir.
Ekonomik ve kültürel değeri açısından kültür sektörünü görünür kılmak, kültürün küreselleşmesi
tehdidine karşı önlem almak için, kültür sektörü kentsel plan ve politikalarda dikkate alınmalıdır.
Kültür ile turizmin ortak bir zeminde koordineli yürütülebilmesi için üst ölçekli planlarda kültür
alanları için ayrı bir lejant oluşturmanın yol gösterici olacağı düşünülmektedir.
The Effect of the Change in Tourism Areas of Upper Scale Plans in Istanbul on the City: Cultural Areas
Tourism is one of the dynamics that changes the structure of cities and affects them most in a
spatial context. Tourism, which is among many social and economic forces in the urban
environment, reveals different consequences for tourists, hosts and industry. Tourism has
become an important phenomenon that affects the change of the city beyond an urban activity.
Culture and spatial relations related to culture are important in the structure of city and tourism
that affect each other, bringing together the phenomenon of city and tourism on a common
ground and creating economic attraction. The city itself, which is the biggest cultural product in
the historical process, is itself a product of tourism. Therefore, the phenomenon of urbanization
and tourism should be treated with an integrative approach.
Globalization, which has been active since 1980, is a multidimensional phenomenon, including
economic, cultural, social, political, and technological dimensions in which homogenization
comes to the fore with the acceptance of the universal. Tourism, which does not recognize
geographical borders and easily adapts to the global economy, has sometimes forced cities to
act according to change and global city strategies by spreading their cultural heritage and local
characteristics throughout the world. The effect of tourism in cities in the context of
globalization, on the one hand, it allows people to communicate more with each other and learn
about each other. On the other hand, it exposes cities to the threat of globalization of culture
due to the expansion of cultural relations. Within the scope of cultural economy, 13 branches of
industry that make up the culture sector and the spatial usage areas connected to these
industries should be examined in policies and plans as cultural areas. Putting cities in a
competitive environment, the effects of globalization have manifested themselves in urban
planning and practices with the policies that have developed in Turkey. Against the threat of
globalization and homogenization of culture, in urban planning, in the coordinated execution of
culture and tourism, high-scale plans and targets and policies within the framework of planning
should be carefully considered in the context of the economic value of the cultural sector.
Trying to integrate into the global economy, one of the greatest potentials of Turkey is Istanbul
with its economy, architectural heritage, historical richness, cultural elements, and values.
Therefore, it is necessary to approach the relationship between the city and tourism that drives
the global tourism economy in Istanbul integrally and to examine the effects of tourism areas on
the change of urban space in the plans related to tourism policies in the post-1980 period,
against the threat of globalization of culture.
The present research examined the effect of the change in tourism areas on the city via 4
approved upper-scale plans of 1959, 1980, 1994, and 2009 to date produced in Istanbul. The
spread of the tourism sector in the city and the determination of the city macroform were
analyzed by comparing plans in terms of contents of the legend, and it was questioned under
which heading the cultural areas developed. By looking at the plans and legends of 4 different
periods, it can be seen that the macroform of the city has expanded from coastal areas in the
south and the Bosphorus region to the north and inland regions. It was analyzed that tourism
areas were first included in the 1980 plan in upper-scale plans, and with the spread of the city's
macroform, tourism areas increased, and the content of legends diversified in the plans for 1994
and 2009. In addition, it has been determined that there is no defined cultural area, and areas
are serving the cultural sector are included in the tourism areas. As a result of the research, the
effect of the change of tourism areas on the city in upper-scale plans is seen as recreation and
recreactional areas are ignored, cultural areas grow within the tourism areas and this growth is
not defined in the upper-scale plans. In order to make the cultural sector visible in terms of its
economical and cultural value and take measures against the threat of globalization of culture,
the cultural sector should be taken into account in urban plans and policies. It is thought that
creating a separate legend for cultural areas in upper-scale plans will be guiding so that culture
and tourism can be carried out in coordination on a common ground.