Akademik Veri Yönetim Sistemi
Türkiye Kentsel Morfoloji Ağı, V. Kentsel Morfoloji Sempozyumu, Trabzon, Türkiye, 12 - 14 Mayıs 2025, ss.1, (Özet Bildiri)
Küresel iklim değişikliği ve hızla artan kentleşme, kentsel alanlarda sıcaklıkların yükselmesine ve kentsel ısı adası (KIA) etkisinin yoğunlaşmasına neden olmaktadır. Bu durum, özellikle yüksek yoğunluklu yapılaşmış bölgelerde ciddi çevresel, sosyal ve ekonomik sorunları beraberinde getirmektedir. Bu bağlamda, kent morfolojisi, KIA yoğunluğunu belirleyen önemli faktörlerden biri olarak öne çıkmaktadır (Erdem Okumus & Terzi, 2021, 2022). Doğa tabanlı stratejiler (NBS), kent morfolojisinin yeniden düzenlenmesi yoluyla, sürdürülebilir ve etkili soğutma stratejileri olarak KIA yoğunluğunun azaltılmasına katkı sağlamaktadır (Bono, 2020; Hayes et al., 2022; Štrbac et al., 2023; Yazar et al., 2023). Bu çalışma, İstanbul’un yoğun nüfuslu ve ticari merkezlerinden biri olan Bakırköy Özgürlük Meydanı’nda, kent morfolojisi ile uyumlu doğa tabanlı soğutma stratejilerinin KIA yoğunluğunu azaltmadaki potansiyelini araştırmayı amaçlamaktadır. Araştırma, kentsel sıcaklıkların düşürülmesi yoluyla mikroiklimin iyileştirilmesi ve termal konforun arttırılması için stratejik müdahaleler sunmayı hedeflemektedir. Bu doğrultuda, çalışma alanının mevcut termal profili, kentsel morfolojik yapısı ve yüzey özellikleri değerlendirilmiş; geliştirilen tasarım senaryoları bağlamında önerilen doğa tabanlı stratejilerin KIA yoğunluğunu azaltma potansiyelleri detaylı bir şekilde incelenmiştir. Çalışmada, kentsel alanların mikroiklim koşullarını simule etmek amacıyla ENVI-met yazılımı kullanılmıştır. Araştırmada; (1) örneklem seçimi, (2) NBS entegrasyonuna dayalı tasarım senaryolarının geliştirilmesi, (3) ENVI-met simülasyonlarının oluşturulması ve (4) sonuçların değerlendirilmesi aşamaları izlenmiştir. Örneklem seçimi sürecinde, İstanbul’da yer alan 34 meydan alanı, çevresindeki yapılaşma yoğunluğu baz alınarak sınıflandırılmış, yüksek yoğunluklu kentsel dokuda yer alan ve 100m çeperinde büyük su kütlesi ve/veya park alanı bulunmayan Bakırköy Özgürlük Meydanı çalışma alanı olarak belirlenmiştir. İkinci aşamada, %20 ve %40 oranlarında kademeli olarak artırılan kentsel vejetasyonun mekânsal dağılımının monoblok ve multiblok düzenlemeler çerçevesinde tasarlanması ve farklı yaprak yoğunluklarına sahip vejetasyon türlerinin entegrasyonu doğrultusunda toplam 12 tasarım senaryosu geliştirilmiştir. Son aşamalarda ise mevcut durum ve önerilen senaryoların mikroiklim simülasyonları gerçekleştirilerek, KIA yoğunluğunu azaltma potasiyelleri değerlendirilmiştir. Çalışmanın mevcut durum incelemesi sonucunda, meydan alanında ortalama sıcaklık 34°C olarak tespit edilmiş ve bazı bölgelerde sıcaklıkların 35°C’ye ulaştığı görülmüştür. Senaryolarda, vejetasyonun 10m yüksekliğinde orta düzeyde yaprak yoğunluğuna sahip ağaç türleri ile %20 oranında artırıldığı ve multiblok düzenlemelerin kullanıldığı durumda, ortalama sıcaklık 33.8°C’ye düşmüştür. Vejetasyonun aynı koşullarla %40 arttırılmasıyla, ortalama sıcaklık 33.5°C’ye kadar azaltılmış ve mevcut duruma kıyasla yaklaşık 0.5°C’lik soğutma etkisi sağlanmıştır. Yüksek yaprak yoğunluğuna sahip ağaç türlerinin monoblok düzenlemelerde kullanıldığı senaryolarda, %20 vejetasyon artışıyla ortalama sıcaklık 33.8°C’ye, %40 artışıyla ise 33.1°C’ye gerilemiştir. Bu senaryolarla, KIA yoğunluğunda yaklaşık 1°C’lik bir azaltım sağlanabilmiştir. Çim yüzey kullanımı ile aynı oranlarda yapılan düzenlemelerde ise ortalama sıcaklığın 33.7°C’ye düştüğü görülmüştür. Sonuç olarak, Bakırköy Özgürlük Meydanı'nda gerçekleştirilen senaryolar, mikroiklim koşullarını iyileştirme ve termal konforu artırma potansiyellerini nicel olarak ortaya koymuştur. Özellikle, yüksek yaprak yoğunluğuna sahip ağaç türlerinin monoblok düzenlemelerle entegre edildiği senaryolarda, meydandaki ortalama sıcaklıkların 1°C'ye kadar azaltılabildiği tespit edilmiştir. Bulgular, vejetasyon oranı, stratejik bitki seçimi ve mekânsal düzenlemenin, KIA etkisinin azaltılmasında önemli bir rol oynadığını göstermektedir. Doğa tabanlı stratejiler, kentsel morfoloji ile uyumlu tasarlandığında KIA Kentsel Isı Adası Yoğunluğunun Azaltımına Yönelik Doğa Tabanlı Çözümler: Bakırköy Özgürlük Meydanı Örneği yoğunluğunun etkin bir şekilde azaltılabileceğini ve sürdürülebilir yaya mekanlarının oluşturulabileceğini kanıtlamaktadır. Bu çalışma, iklime duyarlı kentsel tasarım kodlarının geliştirilmesi ve özellikle meydan alanlarında termal konforu artırmaya yönelik yol haritasının tanımlanmasına katkı sunmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Doğa tabanlı stratejiler, ENVI-met, İstanbul, Kentsel ısı adası, Meydan.
Kaynakça:
Bono, L. (2020). Nature-Based Solutions: an opportunity to implement adaption strategies at metropolitan level. Erdem Okumus, D., & Terzi, F. (2021). Evaluating the role of urban fabric on surface urban heat island: The case of Istanbul. Sustainable Cities and Society, 73. https://doi.org/10.1016/j.scs.2021.103128 Erdem Okumus, D., & Terzi, F. (2022). Reconsidering Urban Densification for Microclimatic Improvement: Planning and Design Strategies for Istanbul. Iconarp International J. of Architecture and Planning. https://doi.org/10.15320/iconarp.2022.220 Hayes, A. T., Jandaghian, Z., Lacasse, M. A., Gaur, A., Lu, H., Laouadi, A., Ge, H., & Wang, L. (2022). Nature-Based Solutions (NBSs) to Mitigate Urban Heat Island (UHI) Effects in Canadian Cities. In Buildings (Vol. 12, Issue 7). MDPI. https://doi.org/10.3390/buildings12070925 Štrbac, S., Kašanin-Grubin, M., Pezo, L., Stojić, N., Lončar, B., Ćurčić, L., & Pucarević, M. (2023). Green Infrastructure Designed through Nature-Based Solutions for Sustainable Urban Development. International Journal of Environmental Research and Public Health 2023, Vol. 20, Page 1102, 20(2), 1102. https://doi.org/10.3390/IJERPH20021102 Yazar, S., Üstündağ, Ç., Üniversitesi, B., Eğitim, L., & Peyzaj, E. (2023). Kentsel Isi Adalarinin Azaltilmasinda Yeşi̇l Altyapi Si̇stemleri̇ni̇n Önemi̇. PEYZAJ, 5(2), 124–134. https://doi.org/10.53784/PEYZAJ.1406139