Tarihi kent merkezleri üzerinden dönüşümü anlamak: Beyoğlu Örneği

Türkün A., Çarıkçı Ç., Sarıoğlu A.

16. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi, Ankara, Türkiye, 26 - 28 Kasım 2019, ss.46-47

  • Yayın Türü: Bildiri / Özet Bildiri
  • Basıldığı Şehir: Ankara
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.46-47
  • Yıldız Teknik Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Tarihi kent merkezleri üzerinden dönüşümü anlamak: Beyoğlu Örneği

Prof.Dr. Asuman Türkün (Yıldız Teknik Üniversitesi, asu.turkun@gmail.com), Aslı Sarıoğlu (SAM araştırma, sariogluasli@gmail.com, Dr. Öğretim Üyesi Çağrı Çarıkçı (İstanbul Üniversitesi, ccarikci@istanbul.edu.tr)

 

Bu çalışma, İstanbul’un tarihi özelliklere sahip en önemli merkezlerinden olan Beyoğlu’nda; özellikle İstiklal Caddesi ve civarında ortaya çıkan dönüşümü farklı boyutlarıyla incelemeyi amaçlamaktadır. Dünyanın sanayileşen farklı kentlerinde tarihi kent merkezleri, 1850’lerden itibaren sanayi gelişiminin gereklerine göre yeniden yapılanmış ve giderek önemli kentsel işlevleri barındıran merkezlerine dönüşmüşlerdir. İlk dönemlerde bu merkezler, kentin işgücünü oluşturan göçmenlerin barınma alanlarıyla küçük üretim ve ticaret bölgelerinin bir araya geldiği kaotik bir yapıya sahiptir. Bu merkezler özellikle üst ve orta gelir gruplarının zaman içinde terk etmesiyle boşalmış, dar-gelirli emeğin ve kent yoksullarının yerleştiği çöküntü alanlarına dönüşmüştür. Tarihi merkezlerin dönüşümü farklı ülkelerin özelliklerine göre değişim gösterse de, zaman içinde sanayiden arındırılmış, ticaret ve hizmetlerde öne çıkarak bugünkü yapısına kavuşmaya başlamıştır. 1960’lardan itibaren, özellikle de gelişmiş ülkelerde insansızlaşan ve köhneleşen tarihi merkezlerin yeniden canlandırılmasına yönelik çabalar ortaya çıkmıştır. Bu eğilim dönemsel farklılıklar gösterse de Türkiye’nin de dâhil olduğu pek çok ülkede yaşanmaktadır. 1980’lerden itibaren ise tarihi merkezler turizm ve kültür eksenli yatırımların yoğunlaştığı bir sosyo-mekânsal dönüşümden geçmektedir. Bu bağlamda çalışmamızda İstanbul’un en önemli tarihi merkezlerinden olan Beyoğlu’nda özellikle Cumhuriyet’in kurulmasından itibaren ortaya çıkan dönüşüm çok farklı boyutlarıyla incelenecektir. Çalışmada Taksim Meydanı’ndan İstiklal Caddesi ve Karaköy’e uzanan bölgede yer alan işletmelerin niteliğinde, mülkiyet yapısında, sektörel yoğunlaşmalarında ve bölgenin sosyo-mekânsal yapısında ortaya çıkan dönüşümler dönemler itibarıyla ele alınacaktır. Beyoğlu Bölgesi’nde dönüşüm, batı örneklerinden farklı olarak, ekonomik dinamiklerin yanı sıra farklı dönemlerin politik ve ideolojik dinamiklerin etkisi altında önemli dönüşümlerden geçmiştir. Bu dönüşüm, klasik sanayileşme/sanayisizleşme ve soylulaşma literatüründe ortaya konan kavramsallaştırmalarla yeterli derecede açıklanamayan dinamiklere sahiptir. Bu bağlamda dönüşüm kavramı, mülkiyet, piyasa ilişkisi ve disiplinini tartışan mekânsal bir rejim olarak ele alınacak ve bununla birlikte soylulaşma, bellek ve dönüşüm arasındaki diyalektik ilişkinin zamansal niteliğine odaklanılacaktır.

Araştırmada niceliksel ve niteliksel bilgi toplama yöntemleri kullanılmıştır. Niteliksel araştırma aşamasında, bölgenin farklı dönemlerde geçirdiği dönüşümleri yaşayarak veya ticari faaliyet göstererek deneyimlemiş kişilerle “sözlü tarih” çalışması yapılmıştır. Ayrıca bu alanın dönüşümünde belirleyici olan veya bu dönüşümden etkilenen farklı sektörlerde uzmanlaşmış ticaret ve hizmet işletmeleriyle, Beyoğlu ile ilgili olan kişi ve kurumların temsilcileriyle, politika yapıcılarla, sivil toplum temsilcileri ve bölgede ikamet eden bireylerle derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşmelerde bugüne dair alanın sözünü çıkarmanın yanı sıra aktörlerin vizyonları, bakış açıları, kendi yaşadıkları sorunlar ve gelecek perspektifleri saptanmaya çalışılmıştır. Niteliksel araştırma aşamasında ise ticari ve turistik merkez niteliğindeki bölgede farklı sektörlerde yer alan 1000 işyeriyle bir anket çalışması gerçekleştirilmiştir. Anket çalışması Taksim Meydanı’ndan başlayarak Karaköy’e uzanan İstiklal Caddesi ve çevresindeki sokaklarda yapılmış, bölgede ticari birimler, hem yapılan haritalama çalışması hem de İstanbul Ticaret Odası verilerine göre sınıflandırılarak %30 örneklem üzerinden kapsamlı bir anket uygulanmıştır. Ankette mülkiyet durumları, kira düzeyleri, mevcut nitelikleri ve yer seçim nedenleri gibi konularda bilgi toplanmıştır. Ayrıca görüşme yapılan kişilerin dönüşümle ilgili fikirleri ve gelecekle ilgili beklentileri konusunda bilgi alınmıştır. Sonuç olarak bu çalışmada, dönüşümün dinamikleri çok farklı boyutlarıyla kavranmaya çalışılmış ve dönüşüm literatürüne de katkıda bulunmayı hedeflemiştir.