MANİSA CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ, cilt.15, sa.3, ss.317-334, 2017 (Hakemli Dergi)
Bu çalışmada, Ankara Milli Kütüphane Yazmalar
Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 1930 numarasında kayıtlı bulunan,
H.1051 (1641 senesinin Aralık ayının ortaları) Hacı Mehmed
Efendi tarafından yazılmış olan “Gazâvât-ı Hâlid Bin Velid” adlı
eser konu ve dil açısından incelenmiştir. Arapçadaki
“gazâ/gazve” kelimesi ile Farsçadaki “nâme” kelimesinden
meydana gelen gazâvâtnâme kelimesi düşmanla yapılan
savaşları konusunun işlendiği eserlerin genel adıdır. Gazavât,
gazâ kelimesinin çoğuludur. Gazânâmelerde tek bir savaş,
gazâvâtnâmelerde ise savaşlar ve akınlar silsilesi anlatılır. Bu tür
eserler belli bir döneme ait olayları ayrıntılı bir şekilde
anlattıklarından dolayı tarih araştırmacıları için de önemli bir
kaynak olarak kabul edilmektedir. Gazâvâtnâme geleneği Türk
edebiyatında XV. yüzyılda başlar ve XVI. yüzyılda büyük gelişme
gösterir. Gazâvât-ı Hâlid Bin Velid, Hazreti Ömer'in hilafeti
zamanında Hazreti Halid Bin Velid'in yaptığı cenkleri ve diğer
sahabelerin komutasında, İslam ordularının Acem diyarını feth
etmelerini konu almaktadır. Eser XVII. yüzyıl dil özelliklerini
taşımakla birlikte, Eski Anadolu Türkçesi ve Eski Türkçeden
arkaik unsurlar da taşımaktadır Hacı Mehmed Efendi adlı zâtın
te'lîf eseri olduğu, ilk varağının başında, sonradan yazıldığı
anlaşılan farklı bir hatt ile yazılmış. Baştan bir varağı eksik ve
toplam 79 varak olan bu eserin müstensihi yazılmamıştır. Eserin
her bir sayfası 17 satırdır. Eser nazım-nesir karışık olarak
oluşturulmuştur. Eserde bazı kelimeler harekelidir. Bu makalede,
Eski Anadolu Türkçesinin özellikleri bulunan Gazâvât-ı Hâlid Bin
Velid adlı eserin tanıtımı ve dil özellikleri hakkında bilgi
verilecektir.
In this study, “Gazaawat al Khalid ibn al-Walid, registered at
number 06 Mil Yz A 1930 in Ankara National Library Manuscripts
Collection, written by Haji Mehmed Effendi in Hijri 1051 during the
middle of Ramadan was examined for subject and language.
Gazaawatname is the word produced combining the Arabic gazwa
with the Persian naama, a general term for works where wars fought
against enemies are narrated. Gazaawat is the plural form of gaza.
Gazaanamas tell a single war, while in gazaawatnaama, wars and
series of attacks are mentioned. These works are considered an
important resource for history researchers as they tell events belonging
to a particular period of time in detail. The tradition of
gazaawatnaama begins in the Turkish literature in the 15th century
and develops dramatically in the 16th century. Gazaawat al Khalid ibn
al-Walid covers the subjects regarding the holy wars of Hadrat Khalid
ibn al-Walid during Hadrat Omar and the conquest of the Persian
region of the Muslim armies under the command of other Ashab alKiram. While the work bears the linguistic features of the 17th century,
it also contains archaic elements from Old Anatolian Turkish. This
work is the copyright of the Haji Mehmed Effendi written on its first
foil, which is understood to have been written with a different script
later. This work is made up of 79 pieces of foil and one foil is missing,
and its copyist is not written. Each page is 17 lines. It was written in the
form of verse-prose.
Some words contain vowel points. In this article, the introduction of
Gazaawat al- Khaled ibn Walid, possessing characteristics of the Old
Anatolian Turkish will be made and some data will be provided about
its linguistic features.