Kentsel Temponun Ötesinde Kırsal Yaşamın Nabzı: Kentli Göçmenlerin Gündelik Yaşam Pratikleri, Gelibolu Yarımadası Örneği

8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 47. Kolokyumu: Yeni Yüzyılda Planlama, Ankara, Türkiye, 8 - 10 Kasım 2023

Yayın Türü: Bildiri / Yayınlanmadı
Basıldığı Şehir: Ankara
Basıldığı Ülke: Türkiye
Yıldız Teknik Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Dünyanın dört bir yanındaki kırsal alanlar, modern şehir yaşamının hızlandırılmış ritimlerinden ve yabancılaştırıcı yönlerinden kaçmak isteyen kent sakinleri için giderek daha cazip yerler haline gelmektedir. Göç çalışmalarında göç nedenleri, genel olarak, göçün gerçekleşmesini sağlayan çekici ve itici faktörler ve göçmenlerin motivasyonları üzerinden araştırılmaktadır (Petersen, 1958; Lee, 1966). Kentten kıra göç olgusu literatürde tersine göç, emekli göçü, refah göçü, yeni köylülük ve yaşam tarzı göçü gibi çeşitli kavramlar altında incelenmektedir (Costello, 2007; King, 2002; Stockdale & Catney, 2014; Pedersen & Therkelsen, 2022; Thi Le & Nakagawa, 2021). Kentte tutunamayan kırdan gelen göçmenlerin memleketlerine geri dönüşlerini konu alan tersine göç çalışmalarında geri dönen göçmenlerin toplumsal sermayeleriyle birlikte döndükleri ve kırsal kalkınmaya katkı sundukları savunulmaktadır (Pedersen & Therkelsen, 2022; Thi Le & Nakagawa, 2021; Kepenek & Uğuzman, 2018; Topdemir-Koçyiğit, 2022). Kırsal alanlara yerleşen kentli göçmenleri yaş bağlamında sınırlandıran emekli göçü üzerine çalışmalarda, kentli emeklilerin daha sıcak kıyı bölgelerine veya sakin kırsal alanlara yerleşme süreçleri incelenmektedir (Costello, 2007; Tamer-Görer, 2017; Südaş & Mutluer, 2010). Yeni köylülük kavramı, ekolojik tarım yapmak için kırsala göçen kentlileri açıklamak için kullanılmaktadır (Van der Ploeg, 2008; Kılıç & Buzlukçu, 2021; Özadak, 2016; Hummel & Escribano, 2022; Milone & Ventura, 2019). Kentlilerin ekonomik nedenlere dayanmadan, daha sağlıklı ve kaliteli bir yaşam arayışında gerçekleştirdikleri göçler ise refah göçü olarak adlandırılmaktadır (Moss, 2009; Van Auken & Rye, 2011; Cooke & Lane, 2015; Ruiz-Ballesteros & Caceres-Feria, 2016; Perlik & Membretti, 2018; Abrams, Gosnell, Gill, & Klepeis, 2012). Her vakanın kendine özgü farklılıkları olmasına rağmen, ortak nokta olarak karşımıza çıkan iyi bir yaşam tarzı için harekete geçme eylemi ve kentten kırsala göç için şemsiye bir kavram olarak yaşam tarzı göçü ortaya atılmıştır (Benson & O'Reilly, 2009; Torkington, 2010; O'Reilly & Benson, 2016; Kaba & Südaş, 2022).

Bu çalışmada, Gelibolu Yarımadası’ndaki köylere yaşam tarzı göçmeni olarak yerleşen kentlilerin göç sonrası gündelik yaşamları ve bu köylerde kalmayı seçme nedenleri incelenmektedir. Çalışma kapsamında Yarımada’daki dört köyde (Kumköy, Karainebeyli Köyü, Küçükanafarta Köyü, Alçıtepe Köyü) iki farklı dönemde (kış-yaz) derinlemesine görüşme ve katılımcı gözlem yoluyla etnografik bir alan araştırması gerçekleştirilmiştir. Etnografik yaklaşım, köy yaşamının ekolojik bağlamı içinde katılımcıların günlük ritimlerine ve uygulamalarına derinlemesine dalmaya olanak tanımıştır. Toplanan verilerin analizinde ise temellendirilmiş teori metodolojisi benimsenmiştir. Kapsamlı saha notları ve görüşme dökümleri MAXQDA yazılımı kullanılarak kodlanmıştır. Temellendirilmiş teori metodolojisi sistematik olarak toplanan ve kodlanan saha verilerinden yola çıkarak tümevarımsal bilgi üretilmesine olanak sağlamıştır.

Çalışma, katılımcıların kentsel yaşamın yorucu rutinlerinden bunalıp daha sakin, daha yavaş ve daha doğa odaklı bir varoluş özlemiyle göç etmeye motive olduklarını ortaya koymaktadır. Görüşmeciler için kırsala göç geçici bir karar değildir, göçmenler tekrar kentsel hayata geri dönmeyi düşünmemektedir. Görüşme yapılan göçmenlerin kenti terk etme nedenleri ve kırsal hayata adapte olma biçimleri birbiriyle ilişkili şu üç tema altında incelenmiştir: i. topluluğun ritmi, ii. eylemin ritmi ve iii. zamanın ritmi.

Topluğun ritmi: Kentli göçmenleri kırsala taşınmaya iten nedenlerden biri, kentte eksikliğini hissettikleri, bir topluluğa ait olma hissi ve kent yaşamını cazip kılan anonimlik (Simmel, 1972) halinden yorulmalarıdır. Köyün sakin temposu, yüzeysel kent ilişkilerinin aksine daha derin bağlar kurmaya imkân vermektedir. Göçmenler köylülerle her fırsatta etkileşime girerek ve düğünler ve bayramlaşmalar gibi ritüellere katılarak köylülerle yakın ve güçlü bağlar kurmaya ve kırsal topluluğun bir parçası olmaya gayret etmektedir. Zamanla kırsal kimliği benimseyen göçmenlerin bir kısmı, kendilerini “köylü” olarak tanımlamaktadır.

Eylemin ritmi: Kırsal yaşam hem zihinsel hem de bedensel olarak sürekli efor sarf etmeyi gerektirmektedir. Bu bağlamda göçmenlerin kaçmaya çalıştıkları kentsel çalışma kalıpları ile benimsedikleri kırsal yaşam tarzları arasında bir zıtlık olduğu görülmektedir. Kentsel işler onlar için geçimlerini sağlamak için yerine getirmek zorunda oldukları bir yük olarak görülürken, çok daha ağır fiziksel efor gerektiren kırsal işler eğlenceli ve anlamlı hale gelmiştir. Anlamlı görevlerin varlığı onları fiziksel olarak aktif tutmakta ve yabancılaştıkları kentsel çalışma kalıplarının (Lefebvre, 2004) ötesinde tatmin duygusu sağlamaktadır. Ayrıca doğayla kurdukları bağ ve kolektif bir ritüelin parçası olmanın verdiği heyecan da memnuniyetlerine katkıda bulunan bir diğer unsurdur. Göçmenlerin kırsal yaşamda bedensel aktivitelerle uğraşarak yeni beceriler kazanmaları, doğayla bağlantı kurmaları, sadelik ve öz-yeterlilik hissiyle yaşamaları, modern dünyadan kopmadan kendilerine zaman ayırmaları gibi unsurlar onlara eski hayatlarından daha anlamlı bir tatmin ve amaç duygusu sağlamaktadır.

Zamanın ritmi: Kırsal yaşam, modern saat zamanının düzenli yapısının dışında alternatif bir zamansal düzen sunmaktadır. Kırsal yaşam, göçmenlerin kentte alışık oldukları yaşam düzeninin aksine doğal döngülerle senkronize bir şekilde yaşama, günlük ritüeller aracılığı ile zamansızlık hissi, zamanı özgürce yaşama ve anın içinde olma gibi alternatif bir zamansal düzen sunar. Kentsel programlar olmadan, göçmenler zamanı özgürce ve kendiliğinden yaşamaktadırlar. Göçmenlerin gelecekteki üretkenliğe odaklanmak yerine şimdiki anda yaşayabilmeleri, Heidegger'in “saf şimdiki zaman" " (pure present) (1962) kavramı ile ilişkilendirilebilir. Göçmenler kentsel modernitenin aceleci doğrusal zamanı ile tezat oluşturan döngüsel ve ritmik bir zamanı benimsemektedirler.

Göçmenlerin kırsala yerleştikten sonraki gündelik yaşam pratiklerine ve kırsal topluma uyum deneyimleri üzerine sınırlı sayıda çalışmaya rastlanmaktadır (Halfacree & Rivera, 2011; Özadak, 2016; Özlü Diniz & Arslan, 2022). Araştırma kentlilerin kırsal özlemlerinin ardındaki motivasyonları ve göç sonrası süreçteki gündelik yaşamlarını anlamamıza yardımcı olacak ipuçları sunmaktadır. Araştırma bulguları, kırsalda kalmayı tercih eden kentlilerin kırsal yaşama dair pastoral fantezilerinin yüzeysel olmadığını, köklerine inme ve yerel ritimlere uyum sağlama çabasıyla gerçeğe dönüştürülebileceğini göstermektedir. Güçlü komünal bağlar, anlamlı el emeğine dayalı üretim ve doğal döngülerle uyumlu bir zaman algısı, göçmenlerin kırsaldaki gündelik pratiklerinde kendisini göstermektedir. Kırsalın sosyal, ekolojik ve zamansal dokusuna gömülen göçmenler, böylece modern kentin yabancılaştırıcılığına bir tepki olarak, özlem duydukları aidiyet, amaç, yavaşlık ve otantikliği yeniden keşfetmektedirler.

Anahtar Kelimeler: Kentten Kıra Göç, Yaşam Tarzı Göçü, Gündelik Yaşam, Kırsal Ritimler, Gelibolu

Kaynakça

Abrams, J. B., Gosnell, H., Gill, N. J., & Klepeis, P. J. (2012). Re-creating the Rural, Reconstructing Nature: An International Literature Review of the Environmental Implications of Amenity Migration. Conservation and Society, 10(3), s. 270-284.

Benson, M., & O'Reilly, K. (2009). Migration and the Search for a Better Way of Life: a Critical Exploration of Lifestyle Migration. The Sociological Review, 57(4), s. 608-625.

Cooke, B., & Lane, R. (2015). Re-thinking rural-amenity ecologies for environmental management in the Anthropocene. Geoforum, 65, s. 232-241.

Costello, L. (2007). Going Bush: the Implications of Urban-Rural Migration. Geographical Research, 45(1), s. 85–94.

Halfacree, K. H., & Rivera, M. J. (2011). Moving to the Countryside ... and Staying: Lives beyond Representations. Sociologia Ruralis, 52(1), 92-114.

Heidegger, M. (1962). Being and Time. (J. Macquarrie, & E. Robinson, Çev.) Oxford: Blackwell Publishing.

Hummel, A., & Escribano, P. (2022). The Neo-Peasant Movement in Catalonia: An Attempt at Defining it in the Light of the Infrapolitical Strategies of Resistance. Journal of the European Society for Rural Sociology, 61(1), s. 2-23.

Kılıç, S. N., & Buzlukçu, C. (2021). Yaşam Tarzı Göçü Bağlamında Kentten Kırsala Kaçış: Yeni Köylü Turizm Girişimcileri Üzerine Nitel Bir Araştırma. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(46-1), s. 1387-1400.

Kaba, B., & Südaş, İ. (2022). İzmir’deki İstanbullu Yaşam Tarzı Göçmenlerinin “İzmir İmajı". Sosyoloji Dergisi, 44, s. 249-273.

Kepenek, E. B., & Uğuzman, T. (2018). Haydi Köyümüze Geri Dönelim! Tersine Göçün Sosyoekonomik Etkileri: Yeniyol Köyü Örneği. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 40(2), s. 11–36.

King, R. (2002). Towards a New Map of European Migration. International Journal of Population Geography, 8(2), s. 89–106.

Lee, E. S. (1966). A Theory of Migration. Demography, 3(1), s. 47–57.

Lefebvre, H. (2004). Rhythmanalysis: Space, time and everyday life. (S. Elden, & G. Moore, Çev.) London: Cantinuum.

Milone, P., & Ventura, F. (2019). New Generation Farmers: Rediscovering the Peasantry. Journal of Rural Studies, 65, s. 43-52.

Moss, L. A. (2009). The Mountain Amenity Migration Phenomenon: why it is happening and our response. L. A. Moss, R. S. Glorioso, & A. Krause (Dü.), Understanding and Managing Amenity-Led Migration in Mountain Regions içinde (s. 1-12). The Banf Centre.

O'Reilly, K., & Benson, M. (2016). Lifestyle Migration: Escaping to the Good Life? M. Benson, & K. O'Reilly (Dü) içinde, Lifestyle Migration: Expectations, Aspirations and Experiences (s. 1-13). Routledge.

Özadak, A. (2016). “Köye Geri Dönüş”: Türkiye'deki Ekolojik Çiftliklerde Birlikte Yaşam Deneyimleri ve Yeni Köylülük. İstanbul, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi: İstanbul Bilgi Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Özlü Diniz, S., & Arslan, Ç. (2022). Ters Göç, Refah ve Mekân İlişkisi. İnsan Hareketliliği Uluslararası Dergisi, 2(2), s. 200–241.

Pedersen, H. D., & Therkelsen, A. (2022). Being a Part of and Apart From. Return Migrants’ Ambivalent Attachment to Rural Place. Journal of Rural Studies, 94, s. 91-98.

Perlik, M., & Membretti, A. (2018). Migration by Necessity and by Force to Mountain Areas: An Opportunity for Social Innovation. Mountain Research and Development, 38(3), s. 250-264.

Petersen, W. (1958). A General Typology of Migration. American Sociological Review, 23(3), s. 256–266.

Ruiz-Ballesteros, E., & Caceres-Feria, R. (2016). Community-building and amenity migration in community-based tourism development. An approach from southwest Spain. Tourism Management, 54, s. 513-523.

Südaş, İ., & Mutluer, M. (2010). Daha İyi Bir Hayata Doğru: "Yaşam Biçimi Göçü". Ege Coğrafya Dergisi, 19(1), s. 31–47.

Simmel, G. (1972). On Individuality and Social Forms. (D. N. Levine, Ed.) Chicago: University of Chicago Press.

Stockdale, A., & Catney, G. (2014). A Life Course Perspective on Urban–Rural Migration: the Importance of the Local Context. Population, Space and Place, 20(1), s. 83–98.

Tamer-Görer, N. (2017). ‘Hayalet’ Göç: Yaşam Kalitesi Arayışında Türkiye Kıyı Yerleşmelerine Yönelen Avrupalı Emekliler. İdealkent, 5(14), s. 206–233.

Thi Le, H., & Nakagawa, Y. (2021). Vietnamese Return Migrants’ Prosocial Behavior in Their Rural Home Communities. Rural Sociology, 86(2), s. 301–325.

Topdemir-Koçyiğit, O. (2022). Türkiye Kırsalında Göç, Akrabalık Bağları ve Köylülüğün Sürdürülebilirliği. Uluslararası İnsan Çalışmaları Dergisi, 5(9), s. 173–189.

Torkington, K. (2010). Defining Lifestyle Migration. Dos Algarves, 19, s. 99–111.

Van Auken, P. M., & Rye, J. F. (2011). Amenities, Affluence, and Ideology: Comparing Rural Restructuring Processes in the US and Norway. Landscape Research, 36(1), s. 63-84.

Van der Ploeg, J. D. (2008). The new peasantries: struggles for autonomy and sustainability in an era of empire and globalization. London / Sterling, VA: Earthscan.