Akademik Veri Yönetim Sistemi
V. Yıldız Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, İstanbul, Türkiye, 13 - 14 Aralık 2018, ss.28
|
Bu çalışma, Osmanlı İmparatorluğu’nda yabancı postanelerin varlığının sebep ve sonuçlarını Bağımlılık Okulu ve ardıllarından beslenen karşılaştırmalı ekonomi-politik perspektifiyle analiz etmeyi amaçlar. Ayrıca yabancı postanelerin geçmişteki faaliyetinin Türkiye’nin haberleşme politikalarına etkisini tartışmayı hedefler. Osmanlı İmparatorluğu’nda erken dönemlerden itibaren Avrupa kökenli posta teşkilatları faaliyet göstermeye başladı. Bunların ilk örneği Venedik kent-devletine ait olan ve 1580’lerde faaliyete başlayan postaneydi. Kapitülasyon adını verdiğimiz serbest ticaret anlaşmalarının bir boyutu olarak sömürgeci Avrupa devletleri Osmanlı İmparatorluğu sınırları içerisinde posta teşkilatlanması yürütme imtiyazları edindi. Yabancı postanelerin sayısı ekonomik açıdan hareketli Osmanlı kentlerinde özellikle 18. ve 19. yüzyılda büyük bir artış gösterdi. Bu kapsamda Avusturya, Rusya, Fransa, Birleşik Krallık (Britanya ve sömürgeleri), İtalya, Romanya, Mısır ve Yunanistan postaları Osmanlı İmparatorluğu’nda çeşitli dönemlerde faaliyet gösterdi. 1840’ta resmi kuruluşu gerçekleşen milli posta teşkilatı uzun süredir faal olan yabancı postanelerin gölgesinde kaldı ve gelişemedi. Bunun başlıca sebepleri ulaştırma ağları, özellikle deniz taşımacılığı ve demiryolları üzerinde yabancı şirketlerin hakimiyeti ve yurtiçi karayolları altyapısının zayıflığıydı. Bağımlılık Okulu ve Dünya Sistemi Teorisi ışığında bakıldığında, Osmanlı coğrafyasının bir çevre ekonomi olarak özellikle ticaret bağımlılığı üzerinden dünya ekonomisine eklemlenmesinin özel koşulları yabancı postanelere olan bağımlılığı da belirlemişti. Osmanlı İmparatorluğu, Çin, Japonya, Malezya ve Etiyopya gibi ülkeler, ekonomik açıdan sömürgeci güçlerin faaliyetine açık olmakla beraber siyasi bağımsızlığını sürdüren devletlere sahip oldukları için, başka bir deyişle yarı-çevre ekonomiler oldukları için, tek bir merkez/sömürgeci devletin posta egemenliği yerine birden çok yabancı devletin posta yayılmacılığına maruz kalmışlardı. Birden çok yabancı posta teşkilatının ülke topraklarında serpilmesi ve milli posta teşkilatını gölgede bırakması, Osmanlı devletinin merkezi bir güç olarak kendi ülkesine nüfuz etmesini, başka bir deyişle modern devlet oluşumunu geciktirdi. Posta bağımlılığı Avrupa güçleri ve ayrılıkçı hareketler lehine, Osmanlı İmparatorluğu aleyhine güvenlik açıklarına yol açtı. Bir diğer önemli sonuçsa, haberleşme alanında yabancı devlet ve sermaye gruplarının hâkimiyetinin bürokrasinin ve kamuoyunun kolektif hafızasında bıraktığı kötü izlenimdi. Bu hafıza, takip eden dönemlerde telgraf ve telefon alanında yabancı sermayenin yatırımlarına karşı ortaya çıkmış olan korumacılık refleksinin de kökünde yer alır. 1914’te Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla fiilen durdurulan yabancı posta faaliyetleri savaşın sona ermesiyle yeniden başladı. 1923 tarihli Lozan Antlaşması’nın 113. maddesiyle yabancı postanelerin kapatılması taraf devletlerce kabul edilmiş ve milli posta tekeli hukuki statü kazanmıştır. Anahtar Kelimeler: Osmanlı İmparatorluğu, posta, Bağımlılık Okulu, Dünya Sistemi Teorisi, modern devlet oluşumu |
Postal Dependence: Postal History of Ottoman Empire from Political Economy Perspective
|
This study aims to analyze the causes and consequences of presence of foreign post offices in the Ottoman Empire from a comparative political economy perspective based on Dependency School and its successors. In addition, it aims to discuss effect of memory of foreign post offices in the Ottoman Empire on modern day communications policy of Turkey. European postal organizations operated in the Ottoman Empire starting from the early periods. The first example was the Venetian post office, which was established in the 1580s. As a part of free trade agreements called capitulations, European powers had privileges to establish postal networks within the Ottoman territory. The number of foreign post offices increased especially in the eighteenth and nineteenth century in the economically lively Ottoman cities. In this manner, Austrian, Russian, French, United Kingdom, Italian, Romanian, Egyptian, and Greek post offices operated in the Ottoman Empire in various periods. The Ottoman imperial post office, which was officially founded in 1840, was under the shadow of these foreign post offices and did not develop adequately. Main factors that gave birth to the under-development were the dependence to foreign companies in transportation networks and poor level of penetration of domestic road infrastructure. From the lens of Dependency School and World System Theory, specific conditions of incorporation of Ottoman Empire into the world economy through trade dependence also determined dependence of Empire to the foreign post offices. As they were semi-peripheral countries that protected their political independence while becoming economically dependent, Ottoman Empire, China, Japan, Malaysia, and Ethiopia suffered penetration of foreign post offices of multiple colonial powers instead of post monopoly of a single core/colonial power. Growth of multiple foreign postal networks within its borders in expense of development of national postal organization decreased Ottoman Empire’s capacity to govern its territory, in other words, post dependence slowed down the modern state formation in the Ottoman Empire. Another significant consequence was the bad impression of foreign control on communication network in the collective memory of bureaucracy and public opinion. This memory provided the basis of future protectionist reflex against foreign investments in telegraph and telephone networks. Operation of foreign post offices, which was de facto suspended by the Ottoman government in 1914 was restarted after the First World War. By the 113rd article of Lausanne Peace Treaty in 1923, foreign post offices in Turkey were closed down and contracting states recognized the right of Turkish government to postal monopoly. Key words: Ottoman Empire, post, Dependency School, World System Theory, modern state formation |