Poetika Tarihinden Bir Kesit


Creative Commons License

Taşdelen V.

Bizim Külliye, sa.65, ss.12-18, 2015 (Hakemsiz Dergi)

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Basım Tarihi: 2015
  • Dergi Adı: Bizim Külliye
  • Sayfa Sayıları: ss.12-18
  • Yıldız Teknik Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

“Poetika” kavramı, son yarım asırdır Türkçede daha sık kullanılan bir kelime olmuştur. Bunun nedeni, bir yandan şiir ve sanat konularına ilişkin ilginin artması, bir yandan da felsefi terminolojinin giderek yaygınlaşmasıdır. “Poetika”, yerli kültürde bir karşılığının olması nedeniyle, kendisine kolayca bir zemin bulabilmiştir. Sadece parlak şiir geleneğine değil, İslam düşüncesinin görkemli dönemlerine dönüş yaptığımızda da, şiir konusunun pek çok boyutuyla ele alınıp tartışıldığını görebiliriz. Kindi, Fârâbî, İbn Sina, Gazali, İbn Rüşt, İbn Haldun, şiir sanatını, sadece estetik boyutuyla değil, mantıksal, epistemolojik, eğitimsel, ahlâkî, dinî ve politik boyutuyla da ele alıp tartışmışlardır.

Grekçede tekne sözcüğü, zanaatı ve yüksek sanatı içeren bir kavramdır. Onda, el becerilerindeki maharet, ustalık yanında sanat, şiir, tiyatro gibi yüksek sanatsal aktiviteler de yer alır. “Poetika” kavramının türediği kök, öncelikle yapma, üretme anlamında sun’i bir alana işaret eder. Poíêsis, şiir sanatının dışında, yapma biçimlendirme, oluşturma; poieteke, üretme bilimi, sanat veya zanaat gibi anlamlara da gelir. (Peters: 2004: 307-308). Buna göre, poetik tutum, öncelikle bir kültür oluşturma olayı, bir kültür üretim biçimidir. “Poetika”nın günümüzde, mantıksal, epistemolojik veya teknik boyutuyla değil, daha çok sanatsal yönüyle öne çıkar. Onu geniş anlamda sanat felsefesi, dar anlamda da şiir felsefesi olarak anlamak mümkündür.

Konu, Aristoteles’in Poetika adlı eseri ile düşünce tarihine girmiştir. Kendisinden önce hocası Platon da sanat, şiir gibi konular üzerinde geniş bir çerçevede durmuş olsa da, sanat ve şiir konusunu bağımsız bir eser hâlinde ele alıp işleyen ilk eser Poetika’dır. Aristoteles, hem Doğu/İslam kültürü, hem de Batı kültüründe derin etkiler bırakmış bir filozof olarak ölümünün ardından eserleri üzerine yapılan sınıflama, açıklama ve yorumlama çabaları hız kazanmış; hayatı, dünyayı ve insanı anlama konusunda sürekli bir başvuru kaynağı olarak görülmüştür. İşte bu etki alanlarından biri de Poetika vasıtasıyla sanat ve şiir konusunda olmuştur. Tunalı’nın da belirttiği gibi, Aristoteles’in bu eseri, yüzyılların sanat görüşlerini belirlemiş, estetik tarihi yönünden çok önemli olan bir eserdir (Tunalı, 1960: 9). 

İslam düşüncesinde de, gerek Aristoteles’in etkisi, gerekse kültür içindeki yeri (hikmet ve şiir geleneği) nedeniyle şiir sanatı üzerinde durulmuş; konu doğrudan bağımsız eserlerle ya da farklı konuları işleyen eserler içinde ele alınıp tartışılmıştır. Fârâbî, 1937 yılına kadar sadece adı bilinen, fakat kendisine ulaşılamayan Şiirin Kanunları Hakkında Risâle (Risâle fî Kavânîni Sınâ'ati'ş-Şi'r) adlı eserinde Aristoteles’in bu eserini yorumlamaya, İslam kültürü içinde yeniden üretmeye çalışır. Hindistan Ofisi Kütüphanesinde, Margoliouth tarafından tesadüfen bulunan bu eser, 1937 yılında Arberry tarafından Fârâbî’nin Şiirin Kanunları (Farabi’s Cannon of Poetry) başlığı ile Roma’da yayımlanan Rivista degi studi oriantali dergisinin 17. sayısında, 266-278. sayfalar arasında Arapça aslı ve İngilizce çevirisi ile birlikte yayımlanmıştır. Söz konusu bu risale 1997’de Mehmet Bayraktar tarafından “Fârâbî’nin Şiir Sanatının Kanunları Adlı Risalesi” başlığı altında çevrilerek Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi’nin 36. sayısında, 45-65.sayfaları arasında kendi değerlendirmeleri ile bilirkte yayımlanmıştır.

Bu makalede, uzun ve geniş poetika tarihinden bir kesit olarak, Aristoteles’in Poetika’sı ile Aristoteles’ten sonra insanlığın ikinci öğretmeni (Muallim-i Sânî) olarak nitelendirilen Fârâbî’nin Şiirin Kanunları adlı risalesi arasında bir karşılaştırma denemesi yapılacak, dolaylı olarak “şiir ve mantık arasında nasıl bir ilişki vardır” sorusuna cevap aranacaktır.