Çeviribilimde Özne ve Öznelliği Konumlandırmak

Yılmaz Kutlay S.

Çeviri Üzerine Gözlemler, Seda Taş, Editör, Hiperlink/Hiperyayın, İstanbul, ss.119-150, 2019

  • Yayın Türü: Kitapta Bölüm / Diğer
  • Basım Tarihi: 2019
  • Yayınevi: Hiperlink/Hiperyayın
  • Basıldığı Şehir: İstanbul
  • Sayfa Sayıları: ss.119-150
  • Editörler: Seda Taş, Editör
  • Yıldız Teknik Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Çeviribilimde özne deyince aklımıza gelen iki konum vardır: ilki uzun zamandır hükümranlığını kırmaya çalıştığımız yazar ve ikincisi görünür olmaya yüreklendirdiğimiz çevirmen, daha doğrusu okur ve yazar olarak çevirmen. Çeviribilimi bir sosyal bilim olarak ve çevirmeni ne yaptığının bilincinde karar sahibi bir özne olarak kabul ettirme mücadelemizde aslında temel bir çelişki yatar: her şeye muktedir yazar öznesine karşı çıkmak ama çevirmenin özne konumunu teşvik etmek, bir diğer deyişle yazarın özne olmasını lanetlerken çevirmenin öznelliğini yüceltme çabamız. Çevirmenin ikincil konumu çeviribilim tarihi boyunca kuşkusuz çok tartışılagelmiştir. Ne var ki söz konusu tartışmalar çoğunlukla “görünürlük” daha doğrusu “gürünmezlik” kavramı üzerinden yürütülmektedir. Buna ek olarak, çeviri sosyolojisinden alınan “eyleyici”, “alan”, “habitus” gibi kavramlar çevirmenin bir özne olarak ortaya çıkışına büyük katkıda bulunmuştur. Ancak, çevirmenin bir özne olarak en çok ortaya çıktığı durum sömürgecilik çalışmaları çerçevesinde olmuştur. Aslında çevirmenin bir özne olarak kabulü/reddi durumu her ne kadar çok aşikâr bir tartışma olarak görülse de yukarıda değindiğim bu farklı tartışma platformlarının arasında hep bir kopukluk olmuş, çevirmen salt kendi olarak odağa konulmamış da çevirmenin varlık sorunsalı hep disiplinlerarasılığın taşıdığı yeni çeviribilim argümanlarının içinde kaçınılmaz olarak ortaya çıkmıştır. Tüm bu tartışmaların sonuçlarını çeviribilim çalışmalarımızda kullanmaya çalıştığımızda rahatsız edici bir kopukluk ve eğretilikle karşı karşıya kalmakta olduğumuzu hissedebiliriz çünkü Descartes ile başlayan ve felsefe, sosyoloji ve psikoloji temel alanlarında yıllardır evrilen tartışmalardan kopartıp kullandığımız veriler temelsiz birer çeşni gibi durmaktadır. Bu çalışmanın amacı birçok kuramın temelinde yatan Batı düşünce geleneğindeki özne kavramının gelişme ve kırılma noktalarına dair bir üst bakış sunarak çeviribilimde özne ve öznelliğin yerine ilişkin sorgulamalar yapmaktır.