Türkiye'de Telekomünikasyon Sektöründe Doğrudan Yabancı Yatırımlar: Zamanlama, Kurumsal Yapı ve Şebeke Gelişimi Açısından bir Değerlendirme


Creative Commons License

Üçer S. E.

İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt.20, sa.40, ss.70-96, 2021 (Hakemli Dergi)

Özet

Türkiye’de telekomünikasyon sektörü örneğinden yola çıkarak doğrudan yabancı yatırımların altyapı şebekelerinin gelişimine katkısı, yatırımları karşılayan kurumsal yapının etkisi ve yatırımların zamanlaması üzerine ekonomi-politik bir analiz yürüten bu çalışma dört döneme odaklanıyor. Telekomünikasyon alanında yabancı yatırımların canlandığı bu dönemlerin birincisi, İstanbul ve İzmir’de kent ölçekli telefon operatörlerinin kurulduğu geç Osmanlı İmparatorluğu ve erken Türkiye Cumhuriyeti dönemi. Yerli elektronik imalatçılarla yabancı sermaye grupları arasında dijital santral üretim lisansı anlaşmalarının hayata geçirildiği 1980’ler ikinci dönemi oluşturuyor. Yabancı sermaye gruplarının da ortak olarak bulunduğu konsorsiyumların mobil telefon alanında yetkilendirildiği 1990’lar makalenin üçüncü dönemi. Başlıca telekomünikasyon özelleştirmelerinin hayata geçtiği 2000’lerse makalenin incelediği dördüncü dönem. Çalışma kapsamında incelenen örneklerin değerlendirilmesi, yabancı yatırımların teknoloji transferine ve şebekelerin gelişimine katkısının yatırım projelerini tasarlayan kurumsal ve politik yapıya ve yatırımların zamanlamasına bağlı olduğu sonucunu veriyor. Makalenin telekomünikasyon sektöründeki yabancı yatırımları 19. yüzyıldan 21. yüzyıla uzanan bir uzun dönem içerisinde incelemesi hem doğrudan yabancı yatırımlar hem telekomünikasyon politikaları literatürüne özgün bir katkı niteliğindedir. Amaç: Makale Türkiye’de telekomünikasyon sektörüne gelen doğrudan yabancı yatırımları zamanlama, kurumsal yapı ve şebeke gelişimi açısından değerlendirmeyi amaçlar. Yöntem: Makale nitel araştırma yöntemlerini kullanmaktadır. Bulgular: Zamanlama açısından değerlendirildiğinde yabancı yatırımların uluslararası finans piyasalarının daraldığı savaş ve kriz dönemlerinin hemen öncesine denk geldiği görülüyor. Yatırımları karşılayan ve yönlendiren kurumsal yapıya bağlı olarak teknoloji ve yönetim becerisi transferi sonuçları çeşitlenmiştir. Genel olarak değerlendirildiğinde yabancı yatırımların şebeke gelişimine katkısı sınırlı kalmıştır. Özgünlük: Makalenin telekomünikasyon sektöründeki yabancı yatırımları 19. yüzyıldan 21. yüzyıla uzanan bir uzun dönem içerisinde incelemesi hem doğrudan yabancı yatırımlar hem telekomünikasyon politikaları literatürüne özgün bir katkı niteliğindedir.

This article proposes a political economy analysis of FDI contribution to development of infrastructure sectors, institutions that structured FDI, and timing of FDI by investigating the case of Turkish telecommunications. Article focuses on four historical periods in which foreign investments in Turkish telecommunications were active. The first period is the late Ottoman and early Republican era, when the urban-scale telephone operators were established in İstanbul and İzmir. The second period is the 1980s, when the license agreements with the foreign companies were formed to manufacture digital exchanges in Turkey. The third period is the 1990s, when the private consortiums that include foreign companies were authorized to establish mobile telephone networks. Finally, the fourth period is the 2000s, when the major telecommunications privatizations were finalized. The investigation of these investment projects provides the conclusion that the contribution of FDI to technology transfer and development of networks is dependent to the domestic institutional and political structure that designed FDI, in addition to the timing of the investments. Article’s focus of research, which is on the long-term of FDI in telecommunications from nineteenth century to twenty-first century, is an original contribution to both FDI and telecommunications policy literatures. Purpose: Aim of the research is to evaluate FDI in Turkish telecommunications in terms of timing, institutional structure, and network development. Method: Article employs qualitative research methods. Findings: I conclude that the timings of the foreign investments coincided with the wars and crises that depressed international financial markets. The performances of FDI projects in terms of technology transfer and network development varied due to the quality of institutions that welcomes and redirects FDI. An overall evaluation concludes that the contribution of FDI to network development is severely limited. Originality: Article’s focus of research, which is on the long-term of FDI in telecommunications from nineteenth century to twenty-first century, is an original contribution to both FDI and telecommunications policy literatures.