Edebi geleneklerde yer alan tip ve motiflerin bir kısmı dünya halkları arasında
umumiyet arz ederken bir bölümü de toplumlara özgü kültürel kodlardan kaynağını
alır. Kahramanı karşılaştığı zorluklardan kurtarma, başarıya ulaştırma,
sorunlara çözüm getirme gibi çeşitli fonksiyonlar üstlenen değişim ya da metamorfoz
motifi pek çok ulusun edebi nevilerinde olduğu gibi Türk Edebiyat geleneğinde
de yer bulur. Destandan menkıbelere kadar geniş bir perspektifte karşımıza çıkan
değişim motifi, zaman içinde değişim oyunu adı verebileceğimiz bir strateji formuna
bürünerek edebiyat sahnesine çıkar. Kahramanlığı ispat etmek, gücü eline
geçirdiğini göstermek için kullanılan bu form zamanla Ali Cengiz Oyunu adıyla
da anılmaya başlar. Günümüzde de "kurnazca ve hilece düzen" anlamıyla özdeşleşen
"Ali Cengiz Oyunu" deyimi, “âl-i Cengiz” yani “Cengiz Hilesi”, “Moğol
Oyunu” karşılığı bir ifadenin, zaman içerisinde özelleşmesiyle oluşmuş ve şiirlerde,
masallarda, destanlarda, hikayelerde karşımıza çıkan hileli değişimlerin her biri
için “Ali Cengiz Oyunu” ifadesi kullanılmaya başlamıştır.
Bu çalışmada İtimat Kütüphanesi tarafından "Milli Masallarımız" serisi içinde
Arap alfabesi ile basılmış bulunan "Ali Cengiz Hikâyesi"nin Latin alfabesine
çevirisi yapılmış, hikaye izdüşümünde metamorfoz motifi ve değişim oyununun
kullanımı ortaya konmaya çalışılmıştır. Hikayede sıradan bir delikanlının Ali
Cengiz isimli ustadan, aynı isimli değişim oyununu öğrenmek için çıktığı kahramanlık
yolculuğu, kahramanlık mitosuna uygun olarak geçirdiği aşamalar ve
değişim oyununu aslında kimsenin öğrenmesini istemeyen ustasını onun yöntemlerini
kullanarak alt etmesi ele alınır. Şekil değiştirmenin karşılıklı değişim hamleleriyle
rakibini alt etmeye yönelik bir yarış haline geldiği Ali Cengiz Oyunu'nda
galip gelen kahramanlaşma serüvenini de başarıyla tamamlamış olur.