Research Information System
Istanbul 29 Mayıs University Enriching Translation Studies through rereadings, İstanbul, Turkey, 28 March 2018, pp.3-20
Anlamlama dizgelerini inceleyen göstergebilim,
göstergeler evreninden oluşan bir yazınsal metin için bu göstergeleri
okuyabilme ve çözümleyebilme yöntemi sunar. Günümüz Avrupa göstergebilimi metne
bakış açısını, Algirdas J. Greimas’ın “anlatı/öykü” düzlemini ele alan “nesne”
göstergebiliminden, Greimas kuramının en
yetkin geliştiricilerinden Jean-Claude Coquet’nin “söylem” düzlemine odaklanan
“özne” göstergebilimine çevirmiştir. Bu yaklaşım, anlamlama dizgelerinin
çözümlenmesinde dilin bizi gönderdiği dış dünyaya ve var olan gerçekliğe de
gidilmesi gerektiğini ve anlamın alımlayana ve alımlama koşullarına göre
değişiklik gösterdiğini ortaya koymuştur.
Bu çalışmanın amacı, Jean Claude Coquet’nin
söylemi üreten özneye ve onun oluşturduğu söylem evrenine yönelen ‘söyleyenler
göstergebilimi’ (sémiotique des instances) yaklaşımını kullanarak Edgar Allan
Poe’nun “The Murders in the Rue Morgue” başlıklı öyküsünün anlam ve gösterge
evrenini çözümlemek ve öykünün 1941-2015 yılları arasında yayımlanmış sekiz
farklı Türkçe çevirisinde anlam ilişkilerinin nasıl oluşturulduğunu
incelemektir. Yazınsal metne yönelik gösterge okuma ve çözümlemenin ilk adımı
olarak, söylemler düzlemindeki uzamsal,
zamansal ve eylemsel değişimlere göre metni kesitlere ve alt kesitlere ayırma işlemi yapılacak ve anlatı
izlencesi çıkarılacaktır. Böylece metin, anlamı olan ve metnin göstergebilimsel
evreninin bir parçasını oluşturan birimlere ayrılacaktır. Göstergebilimsel çözümlemedeyse Sündüz Öztürk
Kasar’ın çevirinin göstergebilmsel çözümlemesi için önerdiği okuma ve çözümleme
modeli kapsamındaki göstergebilimsel
değişkenler (öykü başlığı, kesitlerin temel söyleyenleri ve bakış açıları,
söyleyenlerin öznelik dönüşümleri, gerçeğe uygunluk öğeleri, yananlamlar,
çağrışımlar ve epigraflar) kullanılacaktır. Çeviri metinlerin kaynak metnin
gösterge dizgelerini ve anlam katmanlarını ne ölçüde yansıttığı Sündüz Öztürk
Kasar’ın geliştirmiş olduğu Anlam Bozucu Eğilimler Dizgeselliği doğrultusunda
incelenecektir. Elde edilecek bulgular ışığında kaynak metnin anlam evreninin
çeviri metinlerde yeniden üretilme süreçleri mercek altına alınarak
göstergebilimin çeviribilime ne ölçüde katkı sağladığı tartışılacaktır.